عَمَّ ۱۵۳۴ اَلَّیْل
وَاللَّيْلِ إِذَا يَغْشَى ﴿۱﴾ وَالنَّهَارِ إِذَا تَجَلَّى ﴿۲﴾ وَمَا خَلَقَ الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى ﴿۳﴾ إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى ﴿۴﴾
قسم دی په شپه باندی کله چه را اوغوړیږی ﴿۱﴾
او قسم دی په ورځ باندی کله چه روښانه شی ﴿۲﴾
اوقسم دی په هغه ذات چه پیدا کړی دی نارینه او زنانه ﴿۳﴾
یقیناً عملونه (کوششونه) ستاسو قسماقسم دی ﴿۴﴾
ربط: ددی سورة دمخکښی سورة سره په څو وجوهو سره دی اوله وجه داده چه په مخکښی سورة کښی تفرقه د عاقبت د فریقینو ذکرشوه نوپه دی سورة کښی دهغی علت ذکرکوی چه هغه تفرقه دعقیدی او د عملونو ده - دوهمه وجه داده چه په هغه سورة کښی تخویف دنیوی ذکرشو نوپه دی سورة کښی هغه اعمال ذکرکوی چه په هغی سره امن حاصلیږی د عذاب الٰهی نه -
دعویٰ د سورة:
تفرقه ده په عقیده او اعمالو کښی په (۴) کښی او ذکردیو نوم د اللّه تعالٰی دی چه رب دی اوپنځه فعلی صفتونه په کښی ذکرکوی -
خلاصه د سورة :
اول دوه شاهدان ذکرکوی په دعویٰ دسورة باندی تر(۴) پوری بیا تفصیل د دغه فرق دی احوال د یوفریق تر (۷) پوری او احوال ددوهم فریق تر (۱۱) پوری بیا ترغیب دی په دوه آیاتونو (۱۳،۱۲) کښی بیا تخویف اخروی دی یوی ډلی ته په ذکر ددری صفتونو دهغوی تر (۱۶) پوری اوبشارت دی بلی ډلی ته په ذکردپنځه حالاتوسره تر (۲۱) پوری -
[۲،۱] دا دوه قسمونه دی (إِذَا يَغْشَى) مراد ترینه پټول د څیزونو دی په تیری سره دپاره دسکون د هرڅیز خپل ځای ته اودپاره د راحت او خوب کولو او د تهجد کولو او د نورو ډیرو فوائدو دپاره (إِذَا تَجَلَّى) رنړا د ورځی سبب دی د تیرو د زوال دپاره اودپاره د حرکت کولوپه ځمکه کښی دطلب د رزق دپاره او د لیدلو د دلیلونو دقدرت او د توحید د اللّه تعالٰی دپاره - نومعلومه شوه چه دشپی او ورځ په اثارو او فائدو کښی ډیرفرق دی -
[۳] دا دریم قسم دی د اللّه تعالٰی په خپل ذات باندی په صفت دخلق سره او تخصیص دخلق د ذکراو انثیٰ ئی ددی وجی نه کړی دی چه ددوی په پیدا ئش او صفتونو کښی ډیرفرق دی نو هغی فرق ته اشاره ده او مراد د الذَّكَرَ وَالْأُنْثَى، نه ټول مذکر او مؤنث دی که د انسانانو نه دی او که د نورو حیواناتو نه دی -
[۴] دا جواب دی (سَعْيَكُمْ) سعی خاص ده د عمل نه ځکه سعی هغه عمل دی چه دهغی اهتمام کیدی شی اوپه هغی کښی حتی الامکان کوشش کیدی شی (لَشَتَّى) جمع دشتیت ده مختلف دیوبل نه چه یو عمل دخیرکوی اوبل عمل دشرکوی یومطیع دی بل عاصی دی یایو ددنیا دپاره سعی کوی نوبل د آخرت او ددین دپاره او دارنگ اختلاف دی په جزا وسزا کښی هم -